بخشی از مطلب
در سال 1841 ژرژ كهل نظريه اي را درباره موقع، رشد و پراكندگي فضايي سكونت گاههاي شهري مطرح ساخت كه مي توان گفت براي اولين بار در تاريخ علم جغرافيا، روابط متقابل ساختمانهاي فضائي و ساختمانهاي اجتماعي شهرها به صورت علمي تبيين شد. متأسفانه در آن زمان به سبب عدم آگاهي جغرافيدانان از عمق اين تحليل علمي نظريه وي چندان مورد توجه قرار نگرفت. اما اعتبار علمي آن هنگام طرح جغرافيايي علمي بيش از پيش آشكار شد. در طرح كهل بخش اول به سازمانهاي تجاري، اداري و منطقه مسكوني بازرگانان و ثروتمندان اختصاص يافته است. در حاليكه در بخشهاي سوم و چهارم طبقات پايين جامعه شهري، گروههاي كم درآمد و كارگران با دستمزد كم زندگي مي كنند.
براساس اين نظريه به موازات فاصله گرفتن از مركز شهر، پايگاههاي اقتصادي ـ اجتماعي خانواده هاي شهري كاهش مي يابد. در سال 1882 فردريك راتزل از بزرگان مكتب جبر جغرافيائي در جغرافياي انساني، بر چگونگي وابستگي ميان جغرافياي طبيعي و تاريخ تاكيد مي كند و قوانين جغرافياي انساني را بازتابي از نحوه وابستگي انسان به شرايط محيطي مي داند.
تفكرات جبر محيطي يا جبر جغرافيايي، كم و بيش تا سال 1950 به صورتهاي گوناگون در نوشته ها و اسناد مهم جغرافيايي ديده مي شود از دهه 1950 به بعد در علم جغرافيا مفهوم محيط، نه تنها محيط فيزيكي، بلكه به محيط ساخت دست انسان نيز اطلاق مي شود.
در سال 1889 نظر اتو اشلوتر جغرافيدان آلماني ، اين بود كه وحدت جغرافياي طبيعي و انساني مي تواند به تبيين اشكال عيني و واقعي سطح سياره زمين كمك كند. همچنين درباره تاثير شهر در منطقه نفوذ و تفاوت يابي و تضادهاي ساخت داخلي شهر چنين نظر داده است: « هر سكونت گاه انساني از روستا تا مادر شهر، نسبت به جمعيت و توان خود داراي يك منطقه نفوذ است كه فراتر از مرزهاي تعيين شده آنهاست، ميزان نفوذ و تاثير هر كدام از اين سكونتگاه ها در جغرافياي شهري، با توجه به ميزان جمعيت و ميزان نزديكي به ديگر سكونت گاه ها عمل مي كند. »
ولي شهر مركزي را موضوع اصلي و اساس مطالعه جغرافياي شهري مي داند و در بررسيهاي جغرافيايي از دو روش استفاده مي كند:
الف) تحقيق درباره توسعه تاريخي يك شهر با بررسي عوامل مؤثر در رشد آن و علل دگرگوني در ساخت اكولوژيك شهر.
ب) بررسي الگوهاي پراكندگي شهرهاي امروزي.
از ديدگاه اتواشلوتر، پديده هاي تاريخي و قدرتهاي تصميم گيرنده بيش از شرايط فيزيوگرافي در توسعه يا توقف شهرها مؤثر است از اين رو در جغرافياي شهري بايد بر اين موارد تاكيد شود: كيفيت كاربري زمين، كاركرد ساختمانهاي شهري و مشخصات جمعيتي.
جبر جغرافياي شهري:
فردريك راتزل با الهام از مكتب جبر جغرافيايي، محيط گرائي را وارد جغرافياي شهري مي كند و آن را در موقع، جايگاه و پيدايش شهرها دخالت مي دهد. راتزل جزء اولين جغرافيداناني است كه به تعريف جغرافيائي شهر مي پردازد و از شهر مفهومي بدين سان ارائه مي دهد. « يك سكونت گاه دائمي،جامعه متراكم انساني و يك زيستگاه انساني، داراي حوزه پروسعت كه در محل تلاقي چندين مسير حمل و نقل به وجود آمده است. » در سال 1849 چارلز كولي اظهار داشت كه دو عامل در مكان گزيني شهرها مؤثر است:
1-    امكانات محلي براي توليد
2-    موقع شهر نسبت به مسيرهاي حمل و نقل كه در جامعه صنعتي، مهمترين عامل براي تعيين محل صنايع است.
با ورود الن چرچيل سمپل، جغرافيدان معروف، به محيط علمي آمريكا، محيط گرائي و جبر جغرافيائي راتزل نيز وارد مباحث جغرافيائي آمريكا شد. وي در مقاله اي كه در سال 1897 با عنوان « برخي از علل جغرافيائي مؤثر در مكان گزيني شهرها » منتشر كرد، درباره پيامدهاي تاريخي، دفاعي، مكانهاي تاريخي تغييرات تكنولوژيك در حمل و نقل و منابع معدني و كارخانه اي به تحليل جغرافيائي مي پردازد.
در اوايل دهه 1920 نقش شرايط اكولوژيك در برنامه ريزي فيزيكي شهرها مورد توجه قرار مي گيرد. در اين زمينه پاتريك گدس بيش از ديگران تلاش مي كند او كه بيولوژيست و برنامه ريز بود ضمن آشنائي با جغرافيدانان نيمه اول قرن بيستم فرانسه و استفاده از جغرافياي انساني، سرپرستي چندين طرح برنامه ريزي را به عهده مي گيرد. پاتريك گدس با برخورد ارگانیكی  با شهر در امر برنامه ريزي شهري، بر مناسبات و هماهنگي شهر و ناحيه، شهر و محيط و سرانجام بر كاربري زمين در شهرها تاكيد بسيار مي كند. از اين رو او را يكي از بنيانگذاران برنامه ريزي فيزيكي مي دانند. او در امر برنامه ريزي فيزيكي به زندگي اجتماعي اعتبار بيشتري مي دهد و برنامه ريزي فيزيكي را تنها در مسير ارتباط با زندگي اجتماعي معتبر مي داند و به تعادل و توازن اكولوژيك مي رسد.
گريفيت تيلور مفاهيم محيط گرائي را به حوزه عمل جغرافياي شهري نزديكتر مي سازد و عوامل محيط طبيعي را در موقع، محل استقرار و توسعه شهرها دخالت مي دهد. وي ميزان بارندگي را از عوامل تعيين كننده در سكونت گاههاي انساني مي داند. همچنين ميزان درجه حرارت را در مكان گزيني اين سكونت گاهها مؤثر مي شمارد. گريفيت تيلور در فصل اول كتاب جغرافياي شهري، هفت شهر را در عرضهاي مختلف جغرافيائي انتخاب كرده، آنها را با ملاكهاي محيطي مورد توجه قرار مي دهد و در فصل سوم كتاب، عامل توپوگرافي را در محل استقرار شهرها بررسي كرده طبقه بندي خود را بر اساس محل استقرار شهرها در بالاي تپه ها، گذرگاههاي كوهستان، دشتها، فيوردها، مآندرها، دلتاها، جزاير و درياچه ها با ذكر نمونه هائي شرح مي دهد.
انقلاب كمي و جغرافياي شهري (1955- 1970):
انقلاب كمي ابتدا در ايالات متحده و بعد در انگلستان آغاز شد. روشهاي كمي بيش از ديگر بخشها و رشته مطالعات شهري و جغرافياي شهري را تحت تاثير قرار داد، زمينه انقلاب كمي قبلاً از مكتب پوزيتيويسم منطقي وين (1920) فراهم شده بود. براساس اين نظريه، جغرافياي علمي بايد با استفاده از روشهاي كمي در جغرافيا به مسيرهاي تازه اي به اين شرح دست يافت:
1-    هدف علم جغرافيا، بررسي تفاوتهاي مكاني آنطور كه هارتشون مطرح كرد نيست بلكه هدف اصلي آن تدوين قوانيني است كه بتواند بر پراكندگي چهره هاي مشخصي در فضاي سطح زمين صادق گردد.
2-    علم جغرافيا به تبعيت از منطق پوزيتونيستي، بايد بر پايه نظريه هاي مطمئن علمي قرار بگيرد و پس آیند آن از طريق مشاهدات تجربي قابل آزمايش باشد.
3-    اين نظريه ها بايد با دقت رياضي همراه بوده از طريق مدل ها و محاسبات رياضي ارائه شود، بنابراين روشهاي آماري در اينجا نقش اساسي را بر عهده دارد.
روشهاي كمي و پوزيتويستي، در اوايل دهه 1955 تا 65 بيش از روشهاي ديگر در جغرافياي شهري و جغرافياي اقتصادي به كار گرفته شد. اين كار ابتدا از طرف گروه جغرافياي دانشگاه واشنگتن (شمال غرب آمريكا) در سياتل تحت نظارت و سرپرستي دكتر ويليام گريسون آغاز شد.
از همين زمان نظريه هاي مكاني بار ديگر با تعبيرات و تحليلهاي جديد مورد توجه قرار گرفت:
1-    نظريه مكان كشاورزي كه اولين بار در سال 1826 به وسيله يوهان هنريك فن تونن در آلمان انتشار يافت. در سال 1966 به انگليسي برگردانده شد.
2-    نظريه آلفرد وبر كه در سال 1909 به چاپ رسيد. در سال 1926 به انگليسي ترجمه شد.
3-    نظريه مكان مركزي اثر والتر كريستالر كه در سال 1933 مطرح شد. در سال 1966 به زبان انگليسي انتشار يافت.
4-    نظريه مكان عمومي آگوست لوش كه در سال 1944 ارائه شده بود. در سال 1954 به انگليسي برگردانده شد.
5-    قانون جاذبه نيوتن در فيزيك به صورت مدل جاذبه، اساس كار برخي از بخشهاي جغرافياي شهري، جغرافياي رفتاري و پراكندگي سكونتگاههاي انساني قرار گرفت. بدين سان كه تاثير متقابل ميان دو محل در يك ناحيه در سطح سياره زمين مثلاً در امر مهاجرت، آمد و شد روزانه كارگران به مادر شهرها و شهرها با ديگر انواع مسافرتها با مدل جاذبه نيوتني بررسي شد.
در دهه اول انقلاب كمي در مكتب جغرافيا به عنوان علم فضائي، مطالعات و تحقيقات مهمي صورت گرفت كه از آن ميان مي توان به مكان مركزي اثر براين بری، بررسيهاي مربوط به حمل و نقل، اثر ويليام گريسون، مدل هاي شهري از ويلسون و بتي و جغرافيا با عنوان علم تركيبي از پتر هاگت و ريچارد چورلي اشاره كرد.
بدين سال بين سالهاي 1955-1970 اين تحقيقات و نوآوريها، عصر شكوفايي و پيشگامي علم جغرافيا را در شناخت پديده هاي فضاي زندگي به وجود آورد. نتيجه همه تحقيقات كمي تبيين اين نكته بود كه شهر به صورت نمونه و بخشي از يك سازمان و دستگاه مطلوب اقتصادي شناخته شود و اين فكر تثبيت گردد كه در نظام اقتصادي، افراد و تصميم گيرندگان سعي دارند محل كارخانه ها، اداره ها، واحدهاي مسكوني، مدارس و پارك ها را با توجه به امتيازات اقتصادي تعيين كنند از همان ابتدا معلوم شد كه تاكيد بيش از اندازه بر روشهاي كمي وپوزيتيويستي، باعث تثبيت وضع موجود جامعه مي شود و جامعه از حركتها و تحولات در جهت ساخت محيط زندگي مناسب باز مي دارد. زيرا روشهاي كمي، تنها بر قوانين پراكندگي پديده ها تاكيد مي كند بدون اينكه علل نارسائيها و كم و كاستيها را ريشه يابي كند. اما جنگ ويتنام و تاثير آن در جامعه آمريكا و دانشگاههاي اين كشور، همچنين تحولات اجتماعي اروپا در سال 1968 اين مسير را دگرگون كرد.
و....